زیارت عاشورا از آغاز تا امروز؛ اثبات اصالت زیارت عاشورای مشهور با استناد به بیش از 160 نسخه خطی از منابع این زیارت

یکی از شبهه‌هایی که در سال‌های اخیر به شکل گسترده منتشر شده و حتی برخی عالمان را دچار اشکال کرده، این است که لعن‌های پایانی در زیارت عاشورا موجود نبوده و از قرن دهم (دوران صفویه) به بعد به نسخه‌های مصباح ‌المتهجد و مختصر مصباح ‌المتهجد (تألیف شیخ طوسی قدس‌سره) افزوده شده و در نتیجه زیارت عاشورا تحریف شده است!

در نگاه نخست ممکن است تصور شود، بودن یا نبودنِ یک فِقره در زیارت عاشورا، مطلب مهمی نیست؛ اما حق این است که انکار این فقره، علاوه بر اینکه اعتماد عموم را به «زیارت عاشورا» -که «شعار شیعه» است- سلب می‌کند، درباره «اصل برائت» -که یک رکن بسیار مهم در باورهای شیعی است- نیز تردید می‌افکند. به همین جهت پاسخ دادن به این شبهه از اهمیت بالایی برخودار است.

مدعیان، برای اثبات وقوع تحریف در زیارت عاشورای مشهور به کهن‌ترین نسخه خطی مصباح‌ المتهجد که به نسخه نقاش رازی معروف است و در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، همچنین نسخه‌های خطی دیگری از کتاب مصباح ‌المتهجد و مختصر مصباح ‌المتهجد، نسخه‌های خطی کامل‌ الزیارات (تألیف جعفر ابن قولویه قمی قدس‌سره)، برخی از نسخه‌های خطی منهاج‌ الصلاح (تألیف علامه حلی قدس‌سره)، و نسخه‌های خطی ذخیره ‌الآخره (تألیف تمیمی سبزواری قدس‌سره) استناد کرده‌اند که در هیچ‌کدام از آن‌ها، فقره پایانی زیارت عاشورا مطابق مشهور کتابت و نقل نشده است.

پس از اشکال‌ مطرح‌شده در مورد فقره پایانیِ زیارت عاشورا، دانشورانی ارجمند، در پاسخ به این اشکال، آثار ارزشمندی را به رشته تحریر درآورده‌اند. گرچه کوششِ پاسخ‌دهندگانِ به این اشکال بسیار قابل تقدیر است؛ اما به ‌نظر می‌رسد از توجه کافی به یک علت بسیار مهم که عامل پیدایش این اختلاف‌ در نسخه‌ها و کتاب‌ها بوده است، غفلت کرده‌اند.

عامل بسیار مهمی که تمام پرسش‌ها را پاسخ می‌دهد و حلقه‌های از هم ‌گسسته این بحث را به یکدیگر متصل می‌کند، این است که بی‌تردید در نقل و کتابت فقره پایانی زیارت عاشورا، «تقیّه» صورت گرفته و تنها علت اختلافِ نسخه‌ها و نیز تفاوت نقلِ کتاب‌ها در این فقره‌، تقیه و رازداری کاتبان و عالمان شیعه، به‌ویژه پیش از حکومت صفویان بوده است.

کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» در دو بخش تنظیم شده است. در بخش نخست این کتاب تصویرهای فراوانی از نسخه‌های خطی مصباح المتهجد و مختصر مصباح المتهجد ارائه شده است که به شکل‌های مختلف، آثار وقوع تقیه در فقره پایانی زیارت عاشورا در آن‌ها قابل مشاهده است.

همچنین در ادامه بخش نخست، در فصل «رازداری عالمان در زیارت عاشورا» با استناد به نسخه‌های خطی و نیز با بررسی‌های تاریخی، دلایل و شواهد ارزشمندی مطرح شده است که نشان می‌دهد در مصباح المتهجد (نسخه نقاش رازی)، منهاج ‌الصلاح ، ذخیره‌ الآخره و نیز در کامل‌ الزیارات تقیه رخ داده و به همین دلیل، فقره پایانیِ زیارت عاشورا در این کتاب‌ها متفاوت شده است.

در بخش دوم این کتاب تصاویر زیارت عاشورا در 110 نسخه خطی مصباح المتهجد و مختصر مصباح المتهجد متعلق به قرن‌های ششم تا سیزدهم قمری ارائه شده است. در این 110 نسخه خطی، فقره پایانی زیارت عاشورا مطابق مشهور کتابت شده که نخستین و مهمترین مورد از آن‌ها، مختصر مصباح المتهجد به خط ابن سَکون، دانشمند ارجمند شیعه در قرن ششم است. به باور نویسنده کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز»، این نسخه نفیس به دلیل این که ابن سَکون آن را کتابت کرده از چنان اهمیت و اعتباری برخوردار است که به تنهایی برای اثبات اصالت زیارت عاشورای مشهور کافی است.

کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» تألیف سید مهدی محمودی در 480 صفحه تمام رنگی وزیری به‌وسیله مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه با همکاری آستان قدس حسینی و با تقریظ آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی قدس‌سره در سال 1400 به چاپ رسیده است.