قواعد کلامی (توحید)

یکی از دانش های نوپدید، قواعد کلامی (توحید) است که تأثیری شگرف در توسعه و تدقیق استنباط گذاشته و دارد. هدف این کتاب، استخراج مهم‌ترین قواعد کلامی مربوط به توحید – به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین اصول پنج‌گانه اعتقادی – از منابع وحیانی است. این قواعد، هرچند از قرآن و احادیث استخراج شده است، اما همگی اصولی عقلی‌اند که اثبات و تفسیر درست آموزه‌های ‌خداشناسی دینی بر آنها بنیاد می‌گیرد.

با تأمل در مباحث توحیدی متکلمان امامیه، روشن می‌شود که بسیاری از آن مباحث، مبتنی بر این قواعد است، هرچند آنان به این قواعد تصریح نکرده‌اند.

مقصود از قاعده کلامی در این کتاب «گزاره‌ای کلی است که می‌تواند در تعداد قابل توجهی از مسائل مهم کلامی مبنا و دلیل قرار گیرد». از این‌رو، در این تحقیق، پس از بحث از هر قاعده کلامی، در ذیل عنوان «آثار و لوازم قاعده»، مبنا و دلیل بودن قاعده بحث شده را در چند مسئله مهم کلامی، نشان داده‌ شده است.

در نوشتار حاضر هشت قاعده بررسی شده است:

• قاعده «نفی قیاس»
• قاعده «خروج از حدین»
• قاعده «کل معروف بنفسه مصنوع»
• قاعده «نفیکمالات مخلوق از خالق»
• قاعده «غیریت صفت و موصوف»
• قاعده «نفی صفات»
• قاعده «فاعلیت»
• قاعده «خلق لا من شئ»

در بحث از هر قاعده، پس از ذکر مقدمه‌ای درباره قاعده و جایگاه آن، معنای لغوی و اصطلاحی الفاظ بررسی می‌شود. در ادامه، ادله نقلی قاعده و دیدگاه‌های ‌شارحان و مفسران در ذیل برخی آیات و روایات، ذکر می‌شود. آن‌گاه تحلیل خود از قاعده و جمع‌بندی ادله نقلی بیان می‌شود. سپس ادله عقلی قاعده مورد بحث قرار می‌گیرد. در انتهای بحث، آثار قاعده در مباحث مختلف اعتقادی ذکر می‌شود. در بحث آثار هم مسائل زیر مجموعه قاعده کلامی و هم قاعده‌های ‌معارض فلسفی مطرح می‌شود.